ความเชื่อเกี่ยวกับวันลอยกระทง เป็นการขอขมาพระแม่คงคา ที่มนุษย์ได้ใช้น้ำ ได้ดื่มกินน้ำ รวมไปถึงการทิ้งสิ่งปฏิกูลต่างๆ ลงในแม่น้ำ เป็นการสักการะรอยพระพุทธบาท ที่พระพุทธเจ้าทรงได้ประทับรอยพระบาทไว้หาดทราย แม่น้ำนัมมทานที ในประเทศอินเดีย เป็นการลอยความทุกข์ ความโศกรวมถึงโรคภัยต่างๆ ให้ลอยไปกับแม่น้ำ ชาวไทยในภาคเหนือมีความเชื่อว่า การลอยกระทงเป็นการบูชาพระอุปคุต ตามตำนานเล่าว่า พระอุปคุตทรงสามารถปราบพญามารได้
– เพื่อบูชาพระสัมมาสัมพุทธเจ้า บางท้องที่ถือว่าลอยกระทงเพื่อบูชาพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเนื่องในโอกาสที่พระพุทธองค์ได้ไปแสดงธรรมในนาคพิภพ และทรงประทับรอยพระบาทไว้ที่ริมฝั่งแม่น้ำนัมมทานที เพราะฉะนั้นการที่บ้านเรามีประเพณีลอยกระทง ในคืนวันเพ็ญเดือนสิบสองก็เพื่อบูชาพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเนื่องในโอกาสนี้
ส่วนทางเหนือนั้นมีประเพณียี่เป็ง มีทั้งลอยกระทงและลอยโคมขึ้นไปบนท้องฟ้าเพื่อบูชาพระเขี้ยวแก้วของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าซึ่งบรรจุอยู่ในจุฬามณีบนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ เราจึงจุดประทีป ลอยโคม ส่งใจขึ้นไปบูชาพระเขี้ยวแก้วร่วมกับพระอินทร์ที่นำหมู่เทวดาบูชาพระเขี้ยวแก้วที่จุฬามณีในวันเพ็ญเดือนสิบสองนี้เช่นกัน
– เพื่อบูชาพระแม่คงคา เป็นการแสดงการขอบคุณน้ำ เพราะมนุษย์เราอยู่ได้เพราะน้ำ ตั้งแต่โบราณมาชุมชนทั้งหลายเวลาสร้างเมือง ต่างก็เลือกติดแม่น้ำ ดังนั้นถึงเวลาในรอบ 1 ปี ก็เลือกเอาวันเพ็ญเดือนสิบสอง ระลึกว่าตลอดปีที่ผ่านมา เราได้อาศัยน้ำในการดำรงชีวิต ขณะที่ลอยกระทงเราก็นึกถึงคุณของน้ำ ไม่ใช่ลอยเฉยๆ
ต้องรำลึกว่าต้องรู้จักใช้น้ำอย่างถูกวิธี และใช้น้ำอย่างคุ้มค่า ไม่ใช้ทิ้งขว้าง ไม่ทำให้น้ำสกปรก ไม่ปล่อยของเสียลงแม่น้ำ เป็นการขอขมาและขอบคุณพระแม่คงคา ไม่ใช่เป็นการไหว้เทวดาพระแม่คงคาแต่อย่างใด แต่เป็นการแสดงการขอบคุณน้ำ ในฐานะที่เป็นผู้ให้ชีวิตเรา
แต่ก็ยังมีความเชื่อของประเพณีลอยกระทงของคนแก่สมัยโบราณที่พูดว่า “ลอยทุกข์ ลอยโศก โรคภัยต่างๆ ไปกับกระทง”
ซึ่งในความเชื่อของการลอยกระทงเพื่อลอยทุกข์ ลอยโศกนี้ คนโบราณเชื่อว่ากระทงที่ลอยออกไปจะนำพาทุกข์โศกโรคภัยออกไปเราได้ โดยจะมีการตัดเล็บ ผม และเงินใส่ลงไปในกระทง สิ่งเหล่านี้เป็นความเชื่อที่เป็นสิ่งที่ทำแล้วรู้สึกสบายใจ แต่ความจริงเราไม่สามารถที่จะลอยทุกข์โศกให้หมดไปได้ด้วยการลอยกระทง
ดังนั้นถ้าจะให้ทุกข์โศก โรคภัย เคราะห์ร้ายออกไปด้วย เราต้องสร้างบุญ โดยในตอนกลางวัน ก่อนที่จะไปลอยกระทง เราก็ไปทำบุญที่วัดก่อน แล้วนำบุญนั้นมาอธิษฐานในคืนวันลอยกระทง ด้วยกุศลผลบุญนี้ขอให้ทุกข์โศกโรคภัยทั้งหลายออกไปจากใจของเราเอง
คำอธิษฐานวันลอยกระทง
อะหัง อิมินา ปะทีเปนะ อะสุกายะ นัมมะทายะ นะทิย า ปุลิเน ฐิตัง
มุนิโท ปาทวลัญชัง อะภิปูชะย ามิ อะยัง ปะทีเปนะ มุนิโท ปาทวลัฐชัง ปูชา
มัยหัง ทีฆะรัตตัง หิต า ยะ สุขายะ สังวัตตะตุ
แปลว่า ด้วยประทีปนี้ ข้าพเจ้าขอน้อมบูชารอยพระพุทธบาทของพระศรีศากยมุนี อันประดิษฐานอยู่ ณ หาดทราย แห่งนัมมทานทีอันไกลโพ้น ขอให้การบูชารอยพระพุทธบาทด้วยประทีปนี้ จงเป็นไปเพื่อประโยชน์ และประโยชน์สุขแก่ข้าพเจ้าสิ้นกาลนานเทอญ.
ปัจจุบันมีความเชื่อ และคำพูดสืบต่อกันมากจากปู่ย่าต าย-า ยซึ่งเราเคยได้ยินบ่อยๆ ดังนี้
1.ห้ามทำให้กระทงคว่ำ
เมื่อเราลอยกระทงไปแล้ว สิ่งที่คนส่วนใหญ่มักจะกังวลก็คือ ห้ามให้กระทงคว่ำ! เพราะมีความเชื่อว่าหากกระทงคว่ำไปแล้วจะเป็นลางไม่ดี อาจจะเกิดเรื่องไม่ดีกับตัวเองขึ้น หรือไม่ก็ทำอะไรไม่สำเร็จ ไม่ประสบสิ่งดีๆ อย่างที่ตั้งใจไว้ แต่เอาเข้าจริง เรื่องของกระทงคว่ำ ไม่คว่ำ มันก็ขึ้นอยู่กับกระแสน้ำถูกไหมคะ เราจะบังคับให้มันไม่คว่ำก็คงจะไม่ได้ ฉะนั้นฟังหูไว้หูดีที่สุดค่า
2.ต้องใส่เหรียญลงไปในกระทง
ลอยกระทงทุกปี ก็ต้องเตรียมเหรียญใส่เข้าไปในกระทงทุกที ก็เพราะความเชื่อมาตั้งแต่อดีต ถ้าเราใส่เงินลงไปในกระทง จะนำมาซึ่งความมั่งคั่งเงินทองไหลมาเทมาตลอดทั้งปี แต่ที่จริงแล้ว คนที่รวยก่อนเราแบบไม่ต้องรอโชคชะตา ก็คือเด็กๆ ที่ว่ายน้ำไปเก็บเหรียญกันทุกปีนั่นเองค่า
3.ต้องตัดเล็บลงไปในกระทง
ความเชื่อนี้อาจจะออกแนวไสยศาสตร์นิดหน่อย คือว่ากันว่า ถ้าเราตัดเล็บ หรือเส้นผมลงในกระทงแล้วลอย ก็จะเหมือนกับเราได้ลอยเคราะห์ร้ายหรือสิ่งไม่ดีต่างๆ ออกจากตัวเราไปด้วย จะทำให้ชีวิตต่อจากวันนี้สดใสสว่างดั่งใจ
4.เพิ่มพลังชีวิตด้วยการอาบแสงจันทร์
ความเชื่อก่อนหน้าที่ว่าไสยศาสตร์แล้ว เจอความเชื่อนี้ขอบอกเลยว่าแรงกว่าแน่นอน เรามีความเชื่อว่าน้ำที่สะท้อนแสงจันทร์จะช่วยชำระบาป และปัดสิ่งชั่วร้ายต่างๆ ออกจากชีวิต ทำให้พลังชีวิตของคนที่ได้อาบน้ำท่ามกลางแสงจันทร์จะเพิ่มขึ้น ทำอะไรก็รุ่งโรจน์ เสริมบารมีและสิริมงคลให้กับชีวิต เรียกว่าต้องดังเปรี้ยง!
5.ลอยกระทงแยกกันแล้วจะเลิกกัน
ความเชื่อนี้บอกว่า ถ้าคู่รักลอยกระทงออกไปพร้อมๆกัน โดยกระทงไม่แยกจากกัน เขาจะรักกันไปตลอดกาล แต่ถ้ากระทงแยกออกจากกัน จะถือเป็นลางร้ายว่าเดี๋ยวจะต้องเลิกกันแน่นอน แต่มานั่งคิดแล้ว คนเราจะรักกันจะเลิกกันเพราะลอยกระทง มันใช่หรอ? คนที่กำหนดความรักเอาไว้คือคนสองคนต่างหาก จะเลิกจะรักอยู่ที่คน ไม่ได้อยู่ที่กระทงค่ะ
